Sahte haberlere karşı stratejiler

Nisan 2023’te güneşli bir öğleden sonrasında bir grup uluslararası muhabir Deutschen Welle (DW)’nin Berlin stüdyosunun girişinde toplandı. Amaçları Federal Almanya Cumhuriyeti’nin ziyaretçi programı çerçevesinde Almanya’nın başkentine seyahat ederek bir haftalık konaklama süreleri içinde tüm dünyadaki medya merkezlerini meşgul eden ve büyük meydan okumalarla karşı karşıya bırakan bir konu hakkında bilgi alışverişinde bulunmaktı: Dezenformasyonla başa çıkmak.

Öğleden önce kısa bir tanışma turu yapıldı, birçok katılımcı kendi ülkelerindeki demokrasiyi ayrıştırıcı durumları ve gerçekleri doğrulama inisiyatifleri ile bunlara karşı nasıl direnmeye çalıştıklarını bildirdi. Ancak şimdi herkes heyecanla birçok katılımcının kendi ülkelerindeki bağımsız ses olarak takdir ettiği Alman yurt dışı yayıncısını ziyaret etmeyi bekliyor.

Deutsche Welle ziyareti

Aniden girişin önünde bir grup beliriyor ve bir afiş açıyor. Üzerinde bir talep: „Deutsche Welle’nin Bangladeş’teki propagandasını durdurun!“ Grup kısa bir şaşkınlık geçiriyor: Neden tam da şimdi tüm dünyada bağımsız basın için faaliyette bulunan yayıncı manipülatif sahte haber verilmesi konusunda suçlanıyor?

Neticede toplantı salonunda DW şef muhabiri Manuela Kasper-Claridge ve moderatör Jaafar Abdul Karim ile bir araya gelindiğinde ve dezenformasyonun meydan okumaları hakkında tartışıldığında, tabii ki yayıncının önünde sokakta gerçekleşen olay da masaya yatırılıyor. Abdul Karim buna Bangladeş’te doğrudan içişleri bakanlığına bağlı polisin bir özel birimine karşı ağır suçlamalarda bulunan bir araştırmacı röportajının neden olduğunu belirtiyor: “İşimize olan tepki bu işte: Bize propaganda suçlaması yapılıyor. Sadece bununla kalmıyor: Filmde tanık olarak bilgi verenler polis tarafından takip ediliyor.”

Politik sistemin parçası olarak dezenformasyon

Kamuoyu önünde neyin gerçek, neyin dezenformasyon sayıldığı bu örnekte açıkça görülüyor, dünyanın birçok ülkesinde gerçekler ile bağlantı uzun süredir kopuk. Bu yüksek külfetle ve maddi kaynaklarla kurulan belirli bir politik ajandanın etkisi. “Bizde düşünce özgürlüğü hakim” diye bildiriyor Batı Afrika’dan bir araştırmacı muhabir, “Ancak sadece hükûmet ile aynı fikre sahip olunduğunda. Eğer böyle bir durum söz konusu değilse hemen devlet düşmanı olarak damgalanıyorsunuz”. Birçok meslektaşının kendi ülkelerindeki durumu bu veya benzer şekilde tasvir ettiği hayal kırıklığı yaratan bir özet: Dezenformasyon artık sadece dışarıdan gelen bir problem değil. Bu politik sistemin bir parçası, hükûmetlerin kendisi tarafından güç enstrümanı olarak kullanılıyor.

Lübnan’daki Daraj Media platformunda araştırmacı muhabir olan Hala Nouhad Nasreddine’in bildirdiği gibi böylesi şartlarda çalışmak zorunda kalan muhabirler için durum sadece moral bozucu değil, aynı zamanda hayati bir tehdit. “Lübnan, Irak, Yemen ve diğer yerlerde de kaybettiğimiz birçok meslektaşımızı hatırlıyorum. Bizim için dezenformasyon ile mücadele konusu sadece çalışmalarımız açısından merkezi değil. Hayati derecede önemli.”

Ancak soru şu: Bu koşullar altında bu nasıl başarılabilir? Tüm dünyadan gelen 18 muhabirin deneyimlerine göre tek başına gerçekleri doğrulamak gerçi iyi ve gerekli ancak dezenformasyon kampanyalarının özellikle sosyal medyalarda ortaya koyabileceği olağanüstü güce karşı etkide bulunmak için kesinlikle yeterli değil. Giovanni Riotta, Roma’daki School of Journalism and Data’nın müdürü ve dezenformasyon ile mücadeleyi amaçlayan Avrupa Dijital Medya Gözlemevi (EDMO) Kurulu’nda çalışıyor. “Bir yanlış bilgi çabucak milyonlarca tıka yol açabiliyor, sonrasında işin doğrusunu birkaç bin kullanıcı görüyor. Medyanın menzili bakımından bu noktada kayıp bir konumda bulunuyoruz. Acilen başka yollar bulmamız gerekiyor.”

Yanlış bilgilerin sezilmesi

Münferit yanlış haber odaklarının, bunların kendi yayılma altyapılarına yönelik olduğu bir yaklaşım olabilir. Filipinli haber dergisi Rappler’in muhabiri Pauline Claire de Jesus Macaraeg bu perspektif değişimini bildirmişti. “Çalışmamızda artık özellikle Filipinlerde en sevilen sosyal medya platformu olan Facebook üzerinde görüldüğü üzere koordineli, otantik olmayan davranışlara konsantre oluyoruz.”

Bir diğer strateji de yanlış bilgilerin yayınlandıktan sonra düzeltilmesi değil, henüz ilk etapta önünün alınması. Debunking, yani dezenformasyonun deşifre edilmesi yerine Prebunking yapılması. Libyalı muhabir ve Tahra Fact Checking şef redaktörü Noura Eljebri için bu, yanlış bilgi kampanyalarını henüz tohum aşamasında yok etmek için etkili bir yöntem olabilir. Önemli parlamento müzakerelerinden sonra platform, potansiyel hatalı bilgilerin önüne geçmek için en önemli gerçekleri topluyor.

Katılımcılar Alman medya sistemine büyük ilgi gösterdi. Grup, Berlin Özgür Üniversitesi (Freie Universität Berlin) Gazetecilik ve İletişim Bilimleri’nden Prof. Dr. Martin Emmer’den, kamu hukukuna tabi yayıncılığın özellikleri ve bunun “Staatsferne” olarak adlandırılan devlet etkisinden yasal olarak şart koşulan bağımsızlığının özellikleri hakkında ayrıntılı bilgiler aldı. Haftanın ilerleyen günlerinde Potsdam-Babelsberg TV stüdyosunda Berlin-Brandenburg Radyo ve Televizyon Kurumu (rbb)’nin çalışmalarını gözlemleme fırsatı oldu. Alman Factchecking platformu Correctiv ve 10 ile 15 yaşları arasındaki öğrencilerin haber becerilerini teşvik etmeyi amaçlayan eğitim inisiyatifi Lie Detectors ile bilgi alışverişi de program dahilindeydi.