Devletler hukuku için bir kilometretaşı

Temmuz 2023’te Uluslararası Ceza Mahkemesi yıl dönümünü kutladı: 25 yıl önce, 17 Temmuz 1998’de Roma Statüsü kabul edilerek Lahey’deki Ceza Mahkemesi’nin çalışmaları başlatıldı. Mahkeme, Birleşmiş Milletler’in bir parçası değil, kanun temelli bir dünya düzeni iddiasını savunan bağımsız bir organizasyon: Uluslararası ilişkileri başına buyrukluk ve şiddet değil, yasalar ve standartlar belirliyor. Ancak Ceza Mahkemesi’nin sınırları mütemadiyen zorlanıyor. Bu nedenle Almanya küresel uluslararası toplumda onun gücünü artırmaya kararlı.

Uluslararası Ceza Mahkemesi ne zaman harekete geçecek?

Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) en kötü uluslararası suçları cezalandırıyor. Bunlar özellikle şunlar: Soykırım, savaş suçları, insanlığa karşı işlenen suçlar ve aynı zamanda sınırlı ölçüde saldırganlık. Mahkeme son otoritedir, yani yalnızca ulusal mahkemeler bu tür suçları kovuşturmak istemediğinde veya kovuşturma yapamadığında devreye girer.

Ceza Mahkemesi neden kuruldu?

Uluslararası toplum Uluslararası Ceza Mahkemesi ile devletler hukukundaki bir boşluğu kapatmayı ve böylece özellikle ağır uluslararası suçları cezalandırmayı amaçladı. Bunlar genellikle yetersiz irade veya yetki eksikliği nedeniyle takip edilemedi: Failler ortaya çıkarılmadı ve cezasız kaldı. Bunu değiştirmek istediler ve bu nedenle 1998 yılında Roma’da diplomatik bir konferans düzenlendi. Zorlu müzakerelerin ardından 1 Temmuz 2002 yılında yürürlüğe giren Roma Statüsü üzerinde mutabakata vardılar. Statünün kabulü bir kırılma noktası ve Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock’un tabiriyle “Tarihin kilit noktası” olarak kabul ediliyor.

Mahkemenin sınırları nedir?

Ceza Mahkemesi evrensel bir otorite olarak düşünülse de kuruluşunun ardından 25 yıl geçmesine rağmen bu iddianın gerisinde kaldı. Bunun nedeninin hala sınırlı olan yetki alanı olduğu belirtiliyor: Şu anda 123 taraf devlet bulunuyor ancak BM’ye üye 193 ülke var. Taraf olmayan devletler arasında ABD, Rusya veya Çin gibi güçlü devletler bulunuyor. Ayrıca Ceza Mahkemesi üye devletlerin yardımına muhtaç, çünkü polis güçleri yok ve bu nedenle tutuklama emrini bizzat uygulayamıyor.

2023’ün bahar aylarında Ceza Mahkemesi Rusya Başkanı Vladimir Putin hakkında bir tutuklama emri çıkardı. Hangi temele dayanarak?

Beklenenin aksine Putin Ukrayna'ya saldırıdan değil, Ukraynalı çocukların Rusya'ya kaçırılmasından dolayı yargılanıyor. Suçlama “savaş suçu”. Ancak Rusya Başkanı ile beraberinde dava edilen çocuk hakları yetkilisi Maria Lwowa-Belova’nın Rusya’da kaldığı sürece bu tutuklama emrinden korkmasına gerek yok. Uluslararası Ceza Mahkemesi orada onları tutuklayamaz. Buna karşın Putin’in ülkeden ayrılması halinde, başka devletler onu Lahey’e çıkartabilir.

Mahkeme tarafından daha önce mahkum edilen var mı?

UCM Ağustos 2023’ten beri 31 davaya baktı, bunların bazılarında birden fazla sanık bulunurken, bazılarında ise tek sanık .bulunmuş. Hakimler 40 tutuklama emri vermiş, bunların 16’sı halen serbest. On sanık hüküm giydi, dördü serbest bırakıldı. Örneğin UCM 2019 yılında eski isyancı lider Bosco Ntaganda'ya Kongo'nun doğusunda gerçekleştirdiği çok sayıda katliamdan dolayı 30 yıl hapis cezası verdi.

Almanya’nın Uluslararası Ceza Mahkemesi’ndeki rolü nedir?

Almanya UCM’nin en güçlü destekçilerinden biri. 1998 yılında Roma’daki müzakerelerde Alman müzakereci Hans-Peter Kaul Federal Hükümet adına projenin belirleyici itici güçlerinden biriydi. Daha sonrasında Lahey’deki ilk Alman hakim oldu. Ayrıca Almanya Japonya’dan sonra UCM’ye katkı sağlayan en büyük ülke.

Almanya hangi reformları hedefliyor?

Almanya UCM’de saldırganlık suçunun daha geniş kapsamlı ele alınmasını istiyor. Bu Roma Statüsü’ne dahil edilmişti ancak sadece bir boşluk olarak. 2010 yılında statü uygun şekilde genişletildi. O zamandan bu yana UCM bu suçu kovuşturabiliyor ancak bunun için hem mağdur hem de saldırgan devletin bu genişletilmiş kapsamı onaylamış olması gerekiyor. Fakat 2023'te bu sadece 45 devlet için geçerli olacak ve UCM'nin burada aktif hale gelmesi de buna bağlı olarak zorlaşacak.

Bu nedenle Almanya mağdur devletin UCM'nin yargı yetkisi altına girmesinin yeterli olması için statünün 2025 yılı için bir daha değiştirilmesini öneriyor. Genel olarak Federal Hükümet kural temelli uluslararası düzeni savunuyor ve Uluslararası Ceza Mahkemesi'ni bunun önemli bir parçası olarak görüyor.

UCM hükümlüleri cezalarını nerede çekiyor?

Mahkemeden yaklaşık üç kilometre ötede 84 özel hücreli Birleşmiş Milletler Cezaevi bulunuyor. Burada sanıklar, duruşma sırasında mahkemeye sevk edildikleri andan karara kadar gözaltında tutuluyor. Yürürlüğe girmiş hapis cezaları hükümlüleri kabul etmeyi onaylayan Avrupa taraf devletlerin hapishanelerinde infaz edilir. UCM kararı açıklarken devletler listesinden uygun bir ülke seçiyor. Almanya ayrıca hükümlülerin cezalarını çekmeleri için kabul ederek UCM’yi destekliyor.