Doğabilimlerinin öncüleri

2021 Fizik Nobel Ödülü: Klaus Hasselmann, iklim araştırmalarında bir vizyoner

Hava kaotik bir sistemdir. Bu sadece fırtınalar veya şiddetli yağmur gibi aşırı hava olayları için değil, temel bir olgu olarak geçerlidir. Alman araştırmacı Klaus Hasselmann, bu kaosu onlarca yıl önce analiz ederek iklim felaketlerini anlamamıza da önemli ölçüde katkıda bulundu.

ABD’den Syukuro Manabe ve İtalya’dan Giorgio Parisi gibi Hasselmann da 2021’de kaotik ve görünüşte rastlantısal oluşumlar üzerindeki çalışmaları nedeniyle Nobel Fizik Ödülü’nü aldı. Hamburg  doğumlu olan ve uzun yıllar burada Max Planck Meteoroloji Enstitüsü’nün direktörlüğünü yapan araştırmacı, 1970’lerde yaptığı çalışmalarla, hava olaylarının son derecede değişken olmasına rağmen iklim modellerinin güvenilir sonuçlar verebileceğini ortaya koydu. Hasselmann’ın ortaya koyduğu gerçeği İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi’ndeki bir fotoğraf gösteriyor: Tasmayla sahibinin yanında yürüyen bir köpek ne kadar zikzak yaparsa yapsın, sahibiyle temas içinde kalır; aynı şekilde hava da, tüm dalgalanmalarına rağmen iklimle temas içinde kalır. Hasselmann’ın büyük marifeti, dalgalanmaları güvenilir saptamalara aktaran stokastik bir iklim modelinde yatıyordu.

Hasselmann, iklim üzerinde insan etkisini de göstermiş ve daha 1988’de şu uyarıyı yapmıştı: “30 ila 100 yıl içinde, ne kadar fosil yakıt tükettiğimize bağlı olarak, çok önemli bir iklim değişikliğiyle karşı karşıya kalacağız. İklim zonları değişecek, yağışlar farklı şekilde dağılacak. O zaman artık rastgele sonuçlar hakkında konuşamayacaksınız.”

2021 Nobel Kimya Ödülü: Benjamin List, Molekül yapımcısı

Belirleyici olan şey katalizörler: Arabalardaki kirleticilerin azaltılmasında da, özellikle kimyasal araştırmalarda da. Kimya uzmanları uzun bir süre boyunca yalnızca iki tür katalizör (metaller ve enzimler) olduğunu varsaydılar. Ama sonra iki araştırmacı, Alman Benjamin List ve İskoç David MacMillan meydana çıktı ve 2000 yılında birbirlerinden bağımsız olarak sansasyonel bir atılım gerçekleştirdi.

MacMillan gibi Benjamin List de büyük keşfi yaptığında ancak 30’lu yaşlarının başındaydı. List, La Jolla’daki Scripps Research Institute’de yaptığı çalışmalarda, bir amino asit olan prolinin son derece verimli bir katalizör olduğunu ve kimyasal reaksiyonları muazzam derecede hızlandırabildiğini keşfetti. Bu molekülle basitçe ve düşük maliyetle çalışmak mümkün, ekolojik olarak da anlamlı. List ve MacMillan “organokataliz”in babaları oldular. Bu keşifleri, farmasötik araştırmalara önemli aşama kaydettirdi ve kimyayı daha çevre dostu hale getirdi.

Benjamin List 2003 yılında Almanya’ya döndü ve o zamandan beri Max Planck Kömür Araştırma Enstitüsü’nde çalışıyor ve 2004’ten beri Köln Üniversitesi’nde ücretli profesör olarak görev yapıyor. Araştırma ekibiyle birlikte, genelde toksik çözücüler kullanmaya ve aşırı ısınmaya ihtiyaç duymadan çalışan “mükemmel kimyasal reaksiyon”u daha da geliştirmeye devam ediyor.

© www.deutschland.de