“Marx bir dâhiydi, ama katlanılması zor biriydi”
Marx uzmanı Thomas Kuczynski Karl Marx bir dahi olmasına rağmen marksizmin neden başarısızlığa uğradığını açıklıyor.
Thomas Kuczynski, Karl Marx’ın (1818–1883) eserlerini, düşüncelerini ve bir birey olarak kendisini büyük bir incelikle araştırmış en önemli isimlerden biri. Eski Doğu Almanya Cumhuriyeti’nin Ekonomi Tarihi Enstitüsüne başkanlık eden son kişi olan Kuczynski’ye yedi soru yönelttik.
Sayın Kuczynski, 2018 yılı başına Karl Marx’ın “Kapital”ini yeniden yayınladınız. Neden?
Karl Marx en büyük eserinin ilk cildini 1881 yılı sonunda aldığı en son şekliyle yayınlama şansını bulamamıştı. Kapital’in Marx’ın ölümünden sonra yapılan basımlarına ilişkin tartışmaların asli konusu Marx’ın Kapital’in Fransızca baskısı için yaptığı ve kitabın Almancadaki ikinci baskısından ayrışan değişikliklerin ne kadarının yeni basımlara da alınması gerektiği sorusuydu. Marx’ın kendisi Fransızca baskıda “bazı yeni şeyler eklediği ve pek çok noktayı daha iyi açıklayabildiği” görüşündeydi. Ayrıca “Fransızca baskının çok sayıda önemli değişiklik ve ekleme içermesinden dolayı” çevirmenden “ikinci Almanca baskısını dikkatle incelemesini ve Fransızca baskısıyla karşılaştırmasını” istemişti. Kitabın daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunmak adına benim yaptığım da bu oldu.
800 sayfalık bu eseri incelemek üzere ne kadar çalıştınız?
Aralıklarla 20 yıl kadar. Zira bu süreçte başka şeylerle de meşguldüm. Ama net olarak toplam en az on yılımı almıştır diyebiliriz.
Marksist Leninist ideoloji kapitalizmin akıl almaz bir esneklik becerisi sergilemesi dolayısıyla başarısızlığa uğradı.
Günümüzde hala Marx’tan öğrenebileceklerimiz neler?
Marx’ı günümüz dünyası çerçevesinde düşünen bir akılla okumak gerek. Örneğin ekoloji meselesini ele alalım. Ekoloji Marx’ın teorisinde ilk bakışta herhangi bir rol oynamasa da onun bitmemiş eseri “Ekonomi Politiğin Eleştirisi”ni ele aldığımızda burada çok net bir tanım vardır: Marx burada kapitalist üretim biçiminin tüm zenginlik kaynaklarını yok ettiğini yazar.
Marxizm uygulamada neden başarısızlığa uğradı?
Marksizm-leninizmin başarısızlığa uğramasının başlıca nedeni kapitalizmin akıl almaz bir esneklik becerisi sergilemesinde ve kendisine karşı gelişen hareketleri neredeyse her zaman kendine entegre edebilme başarısında yatıyor. Örneğin mesai saatlerinin sınırlandırılmasını ele alalım. Eğer sekiz saatlik mesai uygulanmaya başlamasaydı kapitalizmin rasyonelleşmesi mümkün olamazdı.
Karl Marx”la ilk “karşılaşmanız” ne zaman oldu?
Marx çocukluğumda evimizin her köşesinde varlığını hissettirirdi. Annem Marx’ın metinlerinin redaksiyonunu yapardı, babamsa Marx külliyatını hatmetmişti. Ben sekiz yaşlarındayken öğretmenim bir gün anne ve babama el yazımın kötülüğünden şikayet etmişti. Bunun dışında aslında gayet iyi bir öğrenciydim. Ben de aklıma gelen ilk cevap olarak babamın masasında duran ve Marx’ın el yazmasının bir kopyası olan kağıdı göstererek onlara “işte ben de böyle yazıyorum”, demiştim. Marx işte o günden sona aklımda yer etmişti. Elbette metinleriyle haşır neşir olmam çok daha sonra oldu.
Marx’ın bir dahi olduğunu söylüyorsunuz. Onu düşüncelerini dahiyane kılan şey nedir?
Marx’ta beni en çok etkileyen bilim ve siyaset arasında insan ve toplum bilimlerinde pek sık rastlayamadığımız türden eşsiz bir bağlantı kurabilmesidir. Bir bilim insanı olarak her şeyi derinlemesine düşünürken bir yandan da fikirlerinin kitlelere ulaşabilme kapasitesine sahip olması için çabalamıştı.
Marx’ın zayıflıkları da var mıydı?
Zayıf noktalarından biri bütünlük sevdasıydı. Hatta Engels de bunu zamanında eleştirmişti. Sona asla ulaşamıyordu. Ayrıca Marx oldukça çekilmez biriydi. Kendine eleştirel yaklaşabilen biri olsa da aynı zamanda kendinden fazlasıyla emindi. Pek çok durumda insanları incitebiliyordu. Buna dostları da dahil.
Röportaj: Martin Orth
