Almanya’da yerel dil farkları
Saarland ve Saksonya’da nasıl konuşuluyor? Kaç yerel ağız var? Dilbilimci Stephan Elspaß Almanca’nın özelliklerini anlatıyor.
Salzburg Üniversitesi’nde dilbilimci olarak çalışan Stephan Elspaß aynı zamanda da “Gündelik Almanca Atlası”nın (www.atlas-alltagssprache.de) yayıncılarından biri. Atlas, Almanca konuşulan ülkelerdeki yerel ağız örneklerini derliyor ve buradaki çeşitliliği gösteriyor.
Sayın Elspaß, kaç tane Alman yerel ağzı var?
Bu konuda kesin bir bilgimiz yok. Eskiden her köyde oraya özgü yerel ağız konuşulurdu, bugünkü yerel ağızlarsa çok daha geniş kapsamlı kullanılıyor. Yerel ağız konuşmayanların standart Almancasında da bölgesel farklı kullanımlar yer alıyor. Başka bir ifadeyle “bölgesel aksanlar” ve "bölgesel ağızlar” söz konusu.
Tek bir standart Almanca diye bir şey yok.
Bölgesel farklar derken neyi kastediyorsunuz?
Her şeyden önce fonetik özellikler, yani standart Almanca’nın kullanımındaki farklı yerel aksanlar. Bir de aynı kavram için kullanılan farklı kelimeler. Bir kişinin nereden geldiğini aksanından ve kullandığı kelimelerden rahatlıkla tahmin etmek mümkün. Tek bir standart Almanca diye bir şey yok.
Peki bölgesel farklılıklar nerede daha fazla? Kuzeyle güney arasında mı yoksa doğuyla batı arasında mı?
Kuzey ve güney arasında. Biz dilbilimcilerin “Main Çizgisi” olarak adlandırdığı bir sınır var, yaygın bir şekilde “Weißwurst (Beyaz Sosis) Ekvatoru” olarak da biliniyor. Adından da anlaşılacağı üzere bu sınır kabaca Main boyunca uzanıyor ve Main ağzından itibaren batıda güneybatıya doğru hafifçe kıvrılıyor. Bu hat kabaca Prusya’nın etkili olduğu kuzeydeki alanla güneyindeki eyaletler arasındaki sınıra karşılık geliyor. Bugün bile önemli bir dil ve zihniyet sınırını temsil ediyor.
Peki ya doğu ve batı arasındaki farklar?
Doğu ve batı arasındaki farklar o kadar çarpıcı değil. Örneğin her ikisi de Orta Almanca ağzı olan Sachsen ve Saarland yerel ağızlarını ele alalım. Pek çok açıdan birbirlerine çok benziyorlar.
Alman Dili Enstitüsü (Institut für Deutsche Sprache), yaptığı araştırmalarla Saksonya ve Saarland’ın yanı sıra Bavyera, Baden-Württemberg, Rheinland-Pfalz ve Thüringen'de de hala çoğunlukla yerel ağız konuşulduğunu gösterdi. Neden böyle?
Bunun nedeni Orta ve Güney Almanya’da kullanılan yerel ağızların standart Almanca ağızları olması ve bu nedenle de standart Almanca yazı diliyle daha fazla benzerlik göstermeleri. Kuzey Almanca yazı diliyse yok olmuş olan bir dil. Dolayısıyla kuzeyde, uyum sağlama baskısı çok daha fazlaydı. Bölgesel ağızlar geliştirilmediğinde üç nesil içinde yok olmaları muhtemel.
Yeni yerel ağızlar da oluşuyor mu?
Örneğin “Kiezdeutsch” (mahalle Almancası) doğrudan bir yerel ağız olmasa da yeni bir dilsel oluşum olarak görülüyor. Birbiriyle temas halinde olan birkaç dilin özellikleri bu dilsel kullanımda bir araya geliyor. Örneğin, Türkçe’de artikellerin olmaması ve bu dilin sondan eklemeli bir dil olması, “Kommst du Bahnhof?” gibi bağlantı kelimesi eksik olan cümlelerin kurulmasına neden oluyor. Bu tür kullanımlar ana dili Almanca olan gençler tarafından da benimsenebiliyor. Bunun kentsel bir olgu olduğu çok açık.
