Immanuel Kant: Aydınlanmanın filozofu

Immanuel Kant çok fazla göremese de dünyayı değiştirdi. Alman filozof memleketi Königsberg’den neredeyse hiç ayrılmadı, fakat yazıları tüm dünyada düşünce yapısını değiştirdi. Kendisi Aydınlanma Çağı’nın en önemli filozoflarından biri olarak kabul ediliyor, eserleri pek çok insan için günümüze kadar güncelliğini kaybetmedi. Buna uygun olarak 2024 yılında 300. doğum günü anısına Almanya’da büyük sergiler, çok sayıda etkinlik ve bir törenle anılacak.

Immanuel Kant 22 Nisan 1724’te Baltık Denizi’nde yer alan Doğu Prusya şehri Königsberg’de doğdu. İkinci Dünya Savaşı sonrasında şehir Kaliningrad adı altında kısmen Sovyetler Birliği yönetimi altına girdi, günümüzde ise Polonya ve Litvanya arasında Rusya’nın bir eksklavı. Filozofun 300. doğum günü anısına Bonn’daki Kunsthalle müzesinde düzenlenecek serginin küratörü Agnieszka Lulinska, Kant'ın zamanında Königsberg'in olağanüstü bir üniversiteye sahip çok açık bir şehir olduğunu söylüyor. Filozof, yüksekokulda mantık ve metafizik profesörü olarak ders verdi. Lulinska “Kant Königsberg’den pek ayrılmasa da dünyanın ona gelmesini sağladı” diye belirtiyor.

Memleketinde günümüze kadar gelen, çığır açan eserler yazdı. Bonn’daki Kunsthalle müzesindeki serginin bir diğer küratörü Thomas Ebers “İnsanlar Kant’tan sonra, Kant’tan öncesine göre farklı düşündü” diye açıklıyor. Filozofun yazılarında kendini özellikle dört soruya adamıştı: Neyi bilebilirim? Ne yapmalıyım? Ne umabilirim? İnsan nedir? Felsefi düşüncenin kilometre taşı sayılan en ünlü eseri “Saf Aklın Eleştirisi”nde bu sorulara cevap verdi. 

Kant’ın düşüncelerinin çoğu bugün hâlâ güncelliğini koruyor, örneğin en ünlü sözü: “Aklını kullanma cesaretini göster”. Frankfurt Üniversitesi’nden filozof ve Kant uzmanı Marcus Willaschek bu kanaatin Kant’ın ardında bıraktığı en önemli eser olduğunu düşünüyor. Willaschek Alman televizyon kanalı ZDF’e’e verdiği röportajda bunun "sorumlu olduğumuzu ve sorumluluktan kaçınamayacağımızı" idrak etmemiz anlamına geldiğini söylüyor. Ayrıca Kant’ın meşhur sorusunun “Neyden şikayet edebilirim?” değil “Ne yapmalıyım?” olduğunu ifade ediyor.

Fakat Kant’a eleştirel gözle bakanlar günümüzde filozofun ırkçı ifadelerini de görmezden gelemiyor. Jena Üniversitesi’nin bir araştırma projesi klasik felsefe eserlerindeki ırkçılık sorunsalını ele alıyor. Proje yöneticisi Andrea Esser Deutschlandfunk’a verdiği röportajda Kant’ın ırkçı söylemlerde bulunduğunu fakat bunun kendi dönemi bağlamında olduğunu belirtiyor. Araştırmasında konunun tek tek bireyleri yargılamak değil, bunun yerine “bu mirasla nasıl başa çıkılması gerektiğinin” farkına varmak olduğunu vurguluyor. 

12 Şubat 1804’te neredeyse 80 yaşında Königsberg’de hayata gözlerini yuman “dünya düşünürü” anısına gelecekte Almanya’daki ilk Kant Müzesi de açılacak. Doğumunun 300. yıldönümü vesilesiyle Lüneburg'daki Doğu Prusya Devlet Müzesi, "modernizmin muhtemelen en önemli düşünürü" hakkında ilk kez bir kalıcı sergi düzenliyor. Ve Kant hala tartışmalara konu oluyor. Buna göre yazar Daniel Kehlmann, New York'ta eğitim veren filozof Omri Boehm ile birlikte 2024 yılında “Der bestirnte Himmel über mir – Ein Gespräch über Kant“ (Üzerimdeki Yıldızlı Gök - Kant Hakkında Bir Sohbet) adlı kitabı yayınladı. Kendisi de felsefe eğitimi almış olan Kehlmann onun çalışmaları hakkında: “Türümüzün tarihinde meydana gelen en büyük fikri devrimlerden biri. Bu elbette Kant’tı.”