Immanuel Kant: filozof Oświecenia

Immanuel Kant zmienił świat, mimo tego, że prawie go nie poznał. Dzieła niemieckiego filozofa, który prawie nigdy nie opuszczał swojego rodzinnego Królewca, zmieniły sposób myślenia ludzi na całym świecie. Kant jest uważany za jednego z najważniejszych filozofów oświecenia, a jego dzieła do dziś nie straciły na aktualności. W 2024 r. w Niemczech zostaną zaprezentowane duże wystawy, odbędą się liczne wydarzenia oraz uroczysta ceremonia. W ten sposób Niemcy upamiętnią 300-lecie urodzin tego filozofa.

Immanuel Kant urodził się 22 kwietnia 1724 r. w Prusach Wschodnich, w nadbałtyckim mieście Królewiec. Po II wojnie światowej miasto zmieniło nazwę na Kaliningrad i stało się częścią Związku Radzieckiego. Dzisiaj jest rosyjską enklawą położoną między Polską a Litwą. W czasach Kanta Królewiec był bardzo otwartym miastem, w którym działał doskonały uniwersytet, stwierdza Agnieszka Lulinska, kuratorka wystawy organizowanej w Kunsthalle w Bonn z okazji 300. rocznicy urodzin filozofa. Na królewieckim uniwersytecie Kant wykładał logikę i metafizykę. „Mimo, że Kant rzadko wyjeżdżał z Królewca, to jednak cały świat przybywał do niego” mówi Lulinska.

W swoim rodzinnym mieście napisał przełomowe prace, które do dziś zachowały swój prekursorski charakter. „Po Kancie zaczęto myśleć inaczej niż przed Kantem” wyjaśnia Thomas Ebers, drugi kurator wystawy w Kunsthalle w Bonn. W swoich dziełach filozof poruszał cztery nurtujące go pytania: Co mogę wiedzieć? Co powinienem zrobić? Na co mogę mieć nadzieję? Kim jest człowiek? Odpowiedzi udzielił w swojej najsłynniejszej pracy, w „Krytyce czystego rozumu”, uważanej za kamień milowy myśli filozoficznej. 

Wiele myśli Kanta pozostaje aktualnych, chociażby jego najsłynniejsze zdanie: „Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem”. Filozof i ekspert od Kanta, Marcus Willaschek z uniwersytetu we Frankfurcie, uważa to przekonanie za najważniejszy element spuścizny tego niemieckiego myśliciela. Oznacza ono uświadomienie sobie, „że jesteśmy odpowiedzialni i nie możemy porzucić odpowiedzialności", mówi Willaschek w programie stacji telewizyjnej Zweites Deutsches Fernsehen (ZDF). Słynne pytanie Kanta brzmi przecież „Co powinienem zrobić?”, a nie „Na co mogę narzekać?”.

Każdy, kto dziś krytycznie zajmuje się życiem i dziełami Kanta, nie może ignorować rasistowskich wypowiedzi tego filozofa. Na uniwersytecie jenajskim jest prowadzony projekt badawczy zajmujący się kwestią rasizmu w dziełach filozofii klasycznej. Wypowiedzi Kanta były rasistowskie, jednak pojawiały się w kontekście czasów, w których przyszło mu żyć, stwierdza kierownik projektu Andrea Esser w programie radiowym Deutschlandfunk. Esser podkreśla, że jej badania nie mają na celu osądzania poszczególnych osób, lecz mają nam uświadomić „w jaki sposób powinniśmy radzić sobie z tym dziedzictwem”. 

„Światowego myśliciela” zmarłego 12 lutego 1804 r. w Królewcu w wieku prawie 80 lat, upamiętni pierwsze muzeum Kanta w Niemczech. Z okazji 300. rocznicy urodzin filozofa Muzeum Prus Wschodnich w Lüneburgu zainauguruje pierwszą stałą wystawę poświęconą temu „zapewne najważniejszemu myślicielowi czasów nowożytnych”. A Kant nadal zachęca do dyskusji. Przykładowo w 2024 r. pisarz Daniel Kehlmann i wykładający w Nowym Jorku filozof Omri Boehm napisali książkę „Der bestirnte Himmel über mir - Ein Gespräch über Kant”, w której w dziełach królewieckiego filozofa szukają odpowiedzi na aktualne pytania. Kehlmann, były student filozofii, tak opisuje działalność Kanta: „Jedną z największych rewolucji intelektualnych, jakie kiedykolwiek miały miejsce w historii naszego gatunku. Tym właśnie był Kant”.