Tehlike altındaki dillerin dokümantasyonu
Tüm dünyadan dilbilimciler yok olma tehlikesi altındaki dilleri koruma altına alıyor.
“Tehlike Altındaki Dillerin dokümantasyonu” (DobeS) projesi Volkswagen Vakfı tarafından 28 milyon Avro’yla destekleniyor. Bu şekilde ortaya çıkan veri bankası ise Nimwegen’deki Max Planck Psikolinguistik Enstitüsü. Kuruluşun arşiv sorumlusu Paul Trilsbeek ile söyleştik.
Sayın Trilsbeek, diller ne zaman “tehlike altında” sayılıyor?
Bir dil anne babalar tarafından çocuklarına aktarılmadığı için gelecek kuşaklarda ortadan kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya kaldığında. Tehlikeyi farklı evrelere göre derecelendiriyoruz.
Bu durum kaç dil için geçerli? Ayrıca dünyada bu fenomenin özellikle yoğun görüldüğü bölgeler var mı?
Tahminlere göre dünya üzerindeki 6000 ila 7000 arasındaki dilin yaklaşık yarısı belli bir şekilde tehlike altında. Yani 3000 civarında dilden söz ediyoruz. Genel olarak dilsel çeşitliliğin özellikle zengin olduğu bölgelerde aynı zamanda çok sayıda da dilin tehlike altında olduğun söyleyebiliriz.
Bilimciler neden bir dilin korunması için çalışıyorlar? Dillerin yok olması doğal bir sürecin parçası değil mi?
Bilimcilerin öncelikli amacı bu dilleri kayıt altına almak ve araştırmak. Fakat pek çok dilbilimci dili konuşan topluluğa dillerini korumada ve canlandırmada yardımcı da oluyor. Geçtiğimiz birkaç on yılda dünyadaki dillerin sayısındaki hızlı düşüşünü yalnızca doğal fenomenlere bağlamak mümkün değil. Sanayileşme ve küreselleşmenin yanı sıra politik etkenler de bu yitişe önemli bir katkıda bulunuyor.
Siz ve meslektaşlarınız geçtiğimiz yıllarda DobeS çerçevesinde biraraya getirilen verilerle tam olarak ne yapmayı hedefliyorsunuz?
DobeS’in en önemli hedefi tehlike altındaki dillerin bir bölümünün kalıcı multimedyal bir dokümantasyonunu yapmak ve böylece bunları gelecekte de araştırmayı olanaklı kılmaktı. Bu arşiv söz konusu kültürün araştırılması gibi daha pek çok amaca hizmet edebilir. Ayrıca söz konusu dili konuşan topluluk da bu materyallerden faydalanabilir.
21 Şubat 2015 Uluslararası Anadili Günü
