„Demokracja nie jest czymś danym raz na zawsze”

„A co z wolnością słowa?”, pada prowokacyjne pytanie. W pomieszczeniu zapada krótka cisza, po czym głos zabiera młoda kobieta: „Oczywiście, że możesz wyrażać swoje zdanie – ale nie poniżając przy tym innych.” Grupa przytakuje. Trwa szkolenie z argumentacji, w tym jak radzić sobie z prawicowymi hasłami ekstremistycznymi. Nie chodzi o bystrość umysłu, ale o postawę, demokrację i godność. 

Od ponad 30 lat organizacja non-profit „Przeciw zapomnieniu – dla demokracji” (GVFD) zajmuje się właśnie tymi wartościami. Organizacja założona w 1993 roku przez byłego przewodniczącego SPD Hansa-Jochena Vogela, między innymi w odpowiedzi na ataki prawicowych ekstremistów, łączy historię, edukację i zaangażowanie polityczne – dla żywej demokracji. Od tego czasu liderami GVFD były znane osobistości, w tym były prezydent Niemiec Joachim Gauck. Od 2020 roku na czele organizacji stoi były prezes Federalnego Trybunału Konstytucyjnego Andreas Voßkuhle. 

Podstawa działań demokratycznych 

„Chcemy dać ludziom siłę, by tchnęli życie w kulturę pamięci i zaangażowali się w wartości demokratyczne”, mówi Liane Czeremin, szefowa ds. rozwoju demokracji i rozwiązywania konfliktów. Chodzi o świadomość historyczną, o konfrontację z czasami nazizmu i dyktatury SED jako podstawę dzisiejszych działań demokratycznych.  

Z ponad 2300 członkami, 43 grupami roboczymi w całym kraju i ponad 500 projektami rocznie, GVFD jest kluczowym podmiotem w pracy edukacyjnej dla społeczeństwa obywatelskiego. Jednym z celów jest rozwój młodzieży: na przykład w projektach „ku pamięci” młodzi ludzie sami przyjmują rolę mediatorów, badają regionalne biografie ofiar prześladowań nazistowskich lub przeprowadzają wywiady ze świadkami tamtych czasów. W ramach edukacji dorosłych funkcjonariusze policji są szkoleni jako „mentorzy demokracji”, między innymi w celu wzmacniania i rozpowszechniania postaw demokratycznych. 

Argumentacja bez eskalacji 

Szczególnie popularnym formatem jest szkolenie z argumentacji oferowane przez GVFD. Larissa Bothe, szefowa działu edukacji i rozwoju umiejętności, osobiście prowadzi wiele z tych sesji szkoleniowych: „Klimat społeczny staje się coraz surowszy, a polaryzacja w życiu codziennym wzrasta. Wiele osób zadaje sobie pytanie: Jak powinienem zareagować? 

Nie ma gotowego scenariusza ani przepisu na sukces”, mówi Bothe. „Ważne jest, aby uświadomić sobie własne stanowisko. Trzeba być otwartym, spokojnym i okazywać szacunek.” A to oznacza zadawanie pytań, okazywanie zainteresowania, wysyłanie wiadomości typu „mój punkt widzenia”, a nie atakowanie lub zawstydzanie. „Przekazujemy strategie i poczucie: nie jestem sam, mogę zająć stanowisko”. Stowarzyszenie więc dosłownie działa „przeciw zapomnieniu i na rzecz demokracji”. Ponieważ, jak mówi Liane Czeremin: „Demokracja nie jest czymś danym raz na zawsze, ale procesem — i wszyscy mamy w niej swoją rolę do odegrania”.