70 lat Bundeswehry: od założenia do punktu zwrotnego historii

Historyczny nowy początek nastąpił 12 listopada 1955 roku, kiedy wraz z aktem założycielskim Bundeswehry pierwsi kandydaci otrzymali swoje akty mianowania w Andernach. W dziesięć lat po zakończeniu II wojny światowej, młoda Republika Federalna Niemiec stworzyła siły zbrojne, które celowo miały nie mieć nic wspólnego z dawnym Wehrmachtem. Ich obowiązki, dowództwo oraz uprawnienia od początku były osadzone w ustroju demokratycznym. Zasada przewodnia „Wewnętrznego Przywództwa” pojmowała żołnierzy jako obywateli w mundurze – podlegających ustawie zasadniczej, kontroli parlamentarnej i zinstytucjonalizowanych społecznie. 

Od czasu przystąpienia do NATO w maju 1955 roku, Niemcy były mocno zintegrowane z zachodnim systemem sojuszniczym. W okresie Zimnej Wojny zdolność obronna Bundeswehry opierała się na „zasadzie odstraszania“. Osoby podlegające obowiązkowi służby wojskowej służyły w armii, która w latach 80. liczyła prawie pół miliona żołnierzy. Stanowiła ona element strategicznej równowagi pomiędzy Zachodem i Wschodem – gotowa do obrony, nastawiona na utrzymanie pokoju. 

Bundeswehra po zjednoczeniu Niemiec 

Wraz ze Zjednoczeniem Niemiec w 1990 roku siły zbrojne zmieniły się: części Narodowej Armii Ludowej byłej Niemieckiej Republiki Demokratycznej (NRD) zostały włączone do Bundeswehry, struktury zostały połączone, a personel zredukowany. Armia parlamentarna pozostała, lecz wewnętrzna reorientacja była ogromna: z armii frontu Zimnej Wojny wyrosła ogólnoniemiecka armia w zjednoczonej Europie.  

Jednocześnie Niemcy zwiększyły swoją obecność w międzynarodowych misjach Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ). Od połowy lat 90. niemieccy żołnierze uczestniczyli w operacjach pokojowych na Bałkanach – najpierw w Bośni i Hercegowinie, później w Kosowie. Od 1999 roku Bundeswehra jest częścią sił NATO w Kosowie, KFOR. Federalny Trybunał Konstytucyjny orzekł w 1994 roku, że takie operacje są dopuszczalne w ramach systemów bezpieczeństwa zbiorowego, o ile Bundestag wyrazi na nie zgodę. 

Misje zagraniczne w latach 2000 ukształtowały nowe pokolenie żołnierzy. W Afganistanie Bundeswehra była obecna w latach 2001-2021, najpierw w ramach misji ISAF, później w „Resolute Support“. W tamtejszych operacjach uczestniczyło ponad 150 000 niemieckich żołnierzy, a 59 straciło życie. Ich zadaniem było stworzenie bezpiecznych warunków do odbudowy kraju – była to misja na pograniczu militarnych i politycznych możliwości. 

Poza Afganistanem, Bundeswehra brała udział w licznych operacjach prowadzonych przez ONZ i UE, np. w Libanie (UNIFIL), w Mali (MINUSMA) oraz u wybrzeży Somalii (ATALANTA). Misje te sprawiły, że Bundeswehra stała się armią o międzynarodowych powiązaniach – ściśle związaną z NATO, UE i ONZ. Współpraca z partnerami została rozszerzona, na przykład w postaci wspólnych struktur dowodzenia z Holandią i Francją czy w ramach europejskich inicjatyw szkoleniowych.  

Oprócz misji zagranicznych, Bundeswehra pomaga także ludności cywilnej w kraju w przypadku różnego rodzaju kataklizmów – powodzi, pożarów lasów, czy np. podczas pandemii koronawirusa – zawsze na podstawie współpracy administracyjnej regulowanej zapisami konstytucji. 

Punkt zwrotny i wyzwania przyszłości 

Wraz z rozpoczęciem się 24 lutego 2022 roku godzącej w prawo międzynarodowe napaści Rosji na Ukrainę, nastąpił „punkt zwrotny“, jak określił to ówczesny kanclerz Niemiec Olaf Scholz. Od tego czasu obrona kraju i sojuszu ma coraz większe znaczenie. Także nowy rząd federalny kanclerza Friedricha Merza, urzędującego od maja 2025 roku, inwestuje wielomiliardowe kwoty w obronność i projekty zbrojeniowe – co jest tematem kontrowersji w niemieckiej sferze publicznej, szczególnie biorąc pod uwagę ograniczone środki budżetowe. Minister obrony Boris Pistorius wyjaśnił swoje stanowisko słowami: „Sytuacja zagrożenia jest ważniejsza niż sytuacja finansowa“. Gotowość Bundeswehry do coraz silniejszego przejmowania odpowiedzialności wraz z armiami innych partnerów sojuszu potwierdza między innymi stałe stacjonowanie niemieckiej brygady na Litwie w ramach wschodniej flanki NATO. 

Przedmiotem dyskusji jest także kwestia liczebności niemieckich sił zbrojnych. Powszechny obowiązek służby wojskowej został zawieszony w 2011 roku, po złagodzeniu sytuacji bezpieczeństwa – a Bundeswehra stała się wówczas armią zawodową. Dzisiaj liczy ona około 181 000 czynnych żołnierzy; w perspektywie średnioterminowej liczba ta ma wzrosnąć do 260 000, przy czym ma ją uzupełniać silna rezerwa. Aby móc zrealizować to założenie, rozważane jest obecnie szybkie wprowadzenie służby wojskowej w zmodyfikowanej formie. 

W ciągu 70 lat swojego istnienia, Bundeswehra wielokrotnie była definiowana na nowo, a dziś jej znaczenie jako gwaranta pokoju w przyszłości wydaje się większe nich kiedykolwiek.