Konrad Adenauer – Kanclerz-założyciel

To historyczny moment: był 23 maja 1949 roku – Konrad Adenauer, jako przewodniczący Rady Parlamentarnej, ogłosił w Bonn Ustawę Zasadniczą Republiki Federalnej Niemiec (niem. Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland); dzięki nowej konstytucji zrujnowany kraj zachodnioniemiecki przekształcił się w demokratyczne państwo prawa. Adenauer mówił o „nowym rozdziale w burzliwej historii naszego narodu”. Kilka miesięcy później, 15 września Bundestag wybrał większością jednego głosu 73-letniego wówczas Adenauera na pierwszego kanclerza Niemiec. Polityk kształtował formę i kierunek rozwoju nowego państwa do października 1963 roku, czyli przez 14 lat. 

Od nadburmistrza Kolonii do przeciwnika reżimu nazistowskiego 

Konrad Adenauer urodził się 5 stycznia 1876 roku w Kolonii, jako trzecie z pięciorga dzieci sekretarza Sądu Apelacyjnego w Kolonii i jego małżonki Heleny, z domu Scharfenberg – w raczej skromnych warunkach katolickiej rodziny urzędniczej. Adenauer studiował prawo i wcześnie zaangażował się w politykę lokalną. W 1917 r. został wybrany na urząd nadburmistrza Kolonii, wspierał rozwój gospodarki i, dodatkowo, w 1921 r. został przewodniczącym Pruskiej Rady Państwa. 

Wraz z przejęciem władzy przez narodowych socjalistów Adenauer znalazł się pod lupą reżimu nazistowskiego. W 1933 roku odmówił powitania Adolfa Hitlera na lotnisku i zakazał wywieszania flag ze swastyką na miejskich mostach. Wkrótce potem nowi przywódcy odsunęli go od władzy. Po nieudanym zamachu na Hitlera 20 lipca 1944 r. Adenauer został nawet aresztowany. Jednak dzięki interwencji władz kościelnych po kilku tygodniach został zwolniony. 

Adenauer sprzeciwiał się dyktaturze nazistowskiej, lecz nie przyłączył się do żadnej grupy oporu. Listy z tego okresu pokazują głęboko zranionego i zarazem strategicznie myślącego polityka, który ma nadzieję na „potem”. Po 1945 roku był jednym z założycieli partii „Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna” (niem. Christlich Demokratische Union Deutschlands, w skrócie: CDU) w brytyjskiej strefie okupacyjnej. W 1946 roku stanął na czele tej frakcji i wspiął się na szczyt zachodnioniemieckiej polityki. 

Architekt zbliżenia z Zachodem 

Kierunek polityczny Adenauera jako kanclerza był jasny: związał Republikę Federalną Niemiec z Zachodem, a także jego strukturami politycznymi, gospodarczymi i wojskowymi. Wraz z założeniem Bundeswehry w 1955 r. i dalszym dozbrojeniem przełamał on ogromne opory, które pojawiły się zarówno w kraju, jak i za granicą. Pod zwierzchnictwem Adenauera RFN przystąpiła do Rady Europy i Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, a później do Unii Zachodnioeuropejskiej, NATO, Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oraz Euratomu. Ponadto RFN stała się w ten sposób państwem uznanym na arenie międzynarodowej – jednocześnie zjednoczenie było coraz bardziej odległe, a konfrontacja Bloku Wschodniego i Zachodniego nasilała się. 

Adenauer postawił na społeczną gospodarkę rynkową, która była zgodna z koncepcją ówczesnego ministra gospodarki Ludwiga Erharda: reforma walutowa z 1948 r. umożliwiła wyrównanie obciążeń – był to szeroko zakrojony program redystrybucji, którego celem była rekompensacja ofiarom wojny i wysiedleń – oraz rozbudowę państwa socjalnego, co przełożyło się na późniejszy „cud gospodarczy” i ustabilizowało młodą demokrację. 

Adenauer podjął również wiele daleko idących decyzji w zakresie polityki zagranicznej: W 1952 roku zawiera Porozumienie Luksemburskie z Izraelem i Jewish Claims Conference – był to kontrowersyjny wówczas, historyczny krok w kierunku zadośćuczynienia i uznania odpowiedzialności Niemiec. W 1955 roku Adenauer udał się do Moskwy, gdzie udało mu się doprowadzić do powrotu niemieckich jeńców wojennych ze Związku Radzieckiego. W 1963 roku wraz z prezydentem Francji Charlesem de Gaulle'em podpisał Traktat Elizejski (znany również pod nazwą: Traktat o Przyjaźni), który przypieczętował pojednanie niemiecko-francuskie i stał się punktem wyjścia dla trwającego do dziś ścisłego partnerstwa obu krajów w zjednoczonej Europie. „Musimy tworzyć Europę, aby powstrzymać sowieckie dążenia ekspansyjne” – powiedział kiedyś Adenauer. Z dzisiejszej perspektywy jego słowa brzmią niemal proroczo.  

Kalkulacja i martwe punkty 

Adenauer sprawował urząd z wyraźnym instynktem przywódcy. Przekształcił urząd kanclerza w centrum dowodzenia Republiką, panował nad partią, frakcją i partnerami koalicyjnymi oraz wykorzystał Federalną Służbę Wywiadowczą do obserwowania przeciwników politycznych – praktyka ta w oczywisty sposób stanowi naruszenie zasad państwa prawa. 

Trudno ocenić też jego politykę kadrową: Hans Globke, były wysoki urzędnik reżimu nazistowskiego, został bliskim współpracownikiem Adenauera przy urzędzie kanclerskim. Ponadto wielu wysokich urzędników zatrudnionych w ministerstwach federalnych należało wcześniej do NSDAP. Kontynuacja rządów starej elity to jeden z mrocznych rozdziałów epoki Adenauera. 

W „Aferze Spiegla” z 1962 r., kiedy skrytykował krytyczny reportaż śledczy niemieckiego magazynu informacyjnego „Der Spiegel” o Bundeswehrze i określił takie działanie „odchłanią zdrady stanu”, ponownie ujawniła się autorytarna stronniczość Adenauera. Jednocześnie publiczne oburzenie wymusiło umocnienie wolności prasy i zapoczątkowało koniec jego kadencji kanclerskiej. Konrad Adenauer pozostał przewodniczącym CDU do 1966 r. Był też posłem do Bundestagu aż do swojej śmierci. Umarł w wieku 91 lat, 19 kwietnia 1967 r. w Rhöndorf.